Zagadnienia do sprawdzianu z działu "Materia i jej stany skupienia"

Co muszę wiedzieć i umieć?

• Rozróżnić różne substancje i umieć zbadać (za pomocą zmysłów) ich właściwości.
• Wiedzieć czym jest mieszanina i umieć rozróżnić mieszaniny jednorodne od niejednorodnych.
• Umieć rozdzielić mieszaniny.
• Wiedzieć czym jest roztwór i rozpuszczalnik.
• Wiedzieć, że wszystkie substancje zbudowane są z malutkich cząsteczek, które cały czas drgają.
• Rozumieć na czym polega dyfuzja.
• Znać stany skupienia materii i procesy, w wyniku których dochodzi do ich zmiany.
• Znać zjawisko rozszerzalności cieplnej i jego zastosowania w codziennym życiu.
• Znać budowę materii ożywionej i nieożywionej.
• Znać cechy organizmu żywego.

Materia to ogół istniejących przedmiotów fizycznych, które możemy poznać zmysłami, czyli tak na prawdę wszystko co nas otacza. Materia jest zbudowana z różnych substancji. W uproszczeniu możemy powiedzieć więc, że substancja to rodzaj materii. Dookoła siebie mamy mnóstwo różnych substancji: wodę, powietrze, plastik, metal. Już na pierwszy rzut oka widać, że bardzo się od siebie różnią swoimi cechami (np. jedne są twardsze inne łatwo zmieniają kształty, a jeszcze inne w ogóle ich nie mają) - te cechy substancji to jej właściwości fizyczne. Część właściwości możemy zbadać zmysłami; chociażby kolor, zapach, twardość.
Substancje mogą mieć jeszcze właściwości chemiczne - tych nie możemy zbadać zmysłami, decydują one o tym jak te substancje zachowują się w kontakcie z innymi substancjami.

Jeżeli zmieszamy ze sobą dwie substancje powstaje mieszanina. W zależności od rodzaju substancji mogą się one zmieszać tak, aby nie dało się wyróżnić poszczególnych składników (np. kiedy w wodzie rozpuścimy sól - wtedy nazywamy je mieszaninami jednorodnymi) lub tak, aby składniki były widoczne (np. jeżeli zmieszamy ryż i makaron, to chociaż nie wiem jak mocno byśmy mieszali zawsze będzie widać i ziarenka ryżu i kluski - takie mieszaniny nazywamy niejednorodnymi).
Mieszaniny jednorodne powstają zazwyczaj, gdy rozpuszczamy jakąś substancję w wodzie. Taką mieszaninę nazywamy roztworem. Składa się ona z rozpuszczalnika (czyli substancji, w której ta druga się rozpuszcza) i substancji rozpuszczonej. Często nie zdajemy sobie sprawy z tego, że roztwory bardzo powszechnie występują w naszym otoczeniu - nawet woda mineralna jest roztworem (właśnie soli mineralnych w niej rozpuszczonych).

Istnieje kilka sposobów rozdzielania mieszanin. Oczywiście dużo łatwiej rozdzielić składniki mieszaniny niejednorodnej, ale nawet w przypadku roztworów też jest to możliwe. Składniki mieszany możemy rozdzielić poprzez:

• metodę "Kopciuszka" czyli ręcznie - tak rozdzielimy tylko mieszaniny złożone z dużych składników, np. ryż i kaszę. Przy rozdzielaniu małych składników jest bez sensu, ponieważ nie zdołamy tych składników "wyłapać" nawet wzrokiem a co dopiero ręką.
• przesianie przez sito - tak rozdzielimy tylko mieszaniny złożone z składników różniących się znacznie wielkością (np. mąka i ryż), tak aby jeden z nich "przeleciał" przez oczka sitka, a drugi się na nich zatrzymał.
•  przesączenie przez filtr - tak możemy oddzielić płyny od substancji stałych, które się w nich nie rozpuściły (np. wodę i mąkę). Filtrem może być chociażby chusteczka higieniczna umieszczona w lejku. Woda przez nią przesiąknie, a substancja stała nie.
• możemy użyć specyficznych narzędzi - np jeśli w mieszaninie mamy kawałki metalu możemy je z niej bardzo szybko i sprawnie usunąć przykładając do niej magnes.
• roztwory (np. wodę i sól) możemy rozdzielić przez odparowanie wody - gdy podgrzejemy taką mieszaninę woda wyparuje a sól pozostanie.